Алаш партиясының үніне айналған «Сарыарқа» газетінде 1918 жылы №18 санында ұлттық қайраткерлерін қолдап «Ұран», «Алаш азаматтарына», «Алашқа» атты өлеңдерін басып шығарды. «Алашқа» атты өлеңінде:
«Ау, Алаш, көзіңді бүгін ашар күнің!
Қарманып ілгері аяқ басар күнің!
Шығарып бір жеңнен қол, бір жерден сөз
Адымдап асқар белден алар күнің…»,-дей келе «Алаш Орда» үкіметіне үлкен үмітпен қарады.
Сол кездері қазақ қайткенде осы «Алаш» сөзінің аясында тәуелсіздіктің туын көтеру керек. Әйтпесе, әлемдегі алпауыт елдердің идеологиясына жұтылып кету қаупі мол. Алаш зиялылары әсіресе терістіктегі Ресейдің ықпалынан босап, өз алдына мемлекеттік құрылым негіздерін жасап, Батыс Еуропадағы бостандықтың үлгісінде жаңа мемлекет құрылуы керек деген оймен:
«Алаш атты орда құрып шалқығанын,
Бақ-дәулеті туып-өсіп балқығанын,
Әрбір істе қазақ иісі аңқығанын,
Тірлікте көзімізбен көреміз бе?»,-дейді Ғұмар Қараш азаттық жолындағы арманын ақ қағазға түсіріп.
Ғұмар Қараш газет-журналдар шығарып, саяси көзқарасын білдіретін мақалалар жариялау арқылы қоғамдық өмірге белсене араласты. Себебі Ғұмар қазақ халқына өз біліктілігімен қоғамдық саяси пікірлерін жеткізудің бірден бір жолы газет-журналдарға өз мақалаларын жариялау деп білді. Шығармаларында қазақ ұлтының тілін, дінін сақтау, әйел теңдігі, отырықшылық, жеке адамды қалыптастыру арқылы мемлекетті нығайту, өркениетті деңгейге көтеру идеялары айтылады. 1919 жылы ол Орда қаласында «Мұғалім» деп аталатын журналдың шығуына белсене араласып, әдеби редакторы қызметін атқарды. Осылайша, түркі-мұсылман халықтарының арасында жаңа оқыту әдісін насихаттауды тек татар басылымдары ғана емес, сонымен қатар қазақ баспасөзін де жүргізді.
Қорытындылай келе, бұл есім туралы көз көрген замандастары Сәкен Сейфуллин де, Сәбит Мұқанов та өз еңбектерінде жан-жақты жазған. Сәкен өзінің «Тар жол, тайғақ кешу» атты тарихи романында Ғұмар Қараштың Алашорда ісіне бар ықыласымен атсалысқанын, Әлихан Бөкейхан екеуінің пікірлес, үндес, үзеңгілес дос болғанын келтіреді. Ал Сәбит Ғұмардың «Өрнек» деген кітабына тоқталып, сол кездегі әдеби үдерісте бұл жазбаның діни тұрғыда биіктен көрінгенін тілге тиек етеді. Классик жазушының: «Алашорда партиясының молдасы»,-деп беріп кеткен бағасы да бүгінде құндылығын жойған жоқ. Ақынның Алашорда билігімен бірге тәуелсіздікке талпынысы – өз алдына бір кітапқа арқау. Алайда бір ғасыр бұрынғы Алаш идеясын жүзеге асырған Ғұмар Қараштың есімі елге кеңінен танымал емес.
ХХ ғасырдың 20-30 жылдары «қызыл империяның» қылышынан қан тамған сәтте Ғұмар Қараш құғын-сүргіннің құрбанына айналған ұлт көсемдерінің бірі болып табылады.
Оқи отырыңыз...
Айдана Сейдуәлі
Түркістан облысы дін істері
басқармасының «Дін мәселелерін
зерттеу орталығы» КММ-нің теолог маманы
