Рулар мен тайпалар арасындағы алауыздық, қожа мен молдалардың қарапайым халықтың жан дүниесіне әсері туралы моральдық жорамалдар да назардан тыс қалмады.
Тәжірибе Жүсіпті қолына қалам алуға итермелейді. Жұрттың қаһарына, мұңына толы өлеңдер жазады. Мысал ретінде ақынның «Шайтанның саудасы» поэмасындағы мына жолдарды келтіруге болады:
«Қожа, молда көтеріп алды бәрін
Еңбексіз тапқан жұрттан тегін малға:
«Біз үйде қалай шыдап жатамыз,-деп,-
Мұны алсақ, қарық олжаға батамыз,-деп,-
Шайтаннан көтерме алған бұл тамиғты
Қыдырып үйден-үйге сатамыз»,-деп.
Бұл пұлмен бірі мешіт салмақ болды,
Бірі мүлгіп ишан боп қалмақ болды.
Біреуде шай, біреуде ет қайнаттырып,
Жұрттан пайда шығарып алмақ болды».
Ғұламаның кез-келген шығармасын қарайтын болсақ оның шығармаларын оқи отырып, ұлылардың өткені – бүгінгінің ұлттық құндылығы екеніне күмән келтіре алмайсың. «Дауасыз дерт» деген өлеңінде:
Ағайын барды күндеп көре алмайды,
Жоқ болса, жомарттық қып бере алмайды.
Кәнеки, бермегенің сол емес пе,
Білмеген-білген тілін неге алмайды?
Жомарттық – адам бойындағы ең ізгі қасиеттердің бірі. Осы шығармасында өмір итжығыспен өтетінін айта отырып, жомарттыққа, кешірімшілдікке, сабырлылыққа, шыншылдыққа, қанағатшылдыққа, татулыққа шақырады.
Қиялы ойы, туған халқының тарихы мен мәдениетін терең білу Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы өз заманынан озып, өзгелерден озық болуына, руластарының мұң-мұқтажына қанық болуына мүмкіндік берді. Көптеген тілдерді білу ғалымға Шығыс халықтарының рухани мұрасын және өз халқының әлемдік мәдени үдерістегі орнын түсінуге көмектесті.
Түйіндей келгенде, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының еңбектері баға жетпес дүние екенін атап өтуге болады. Оның еңбектерінде ауызша тарихи дәстүр бар, олар – эпостар, дастандар, айтыстар, эпикалық жырлар, тарихи аңыздар, шебер шешендердің қара сөздері, ертегілер, жұмбақтар, мақал-мәтелдер және қанатты сөздер еді.
Осылайша, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы қазақ әдебиеті мен мәдениетінің дамуына елеулі үлес қосып, қазақ халқының ұлттық жаңғыруы тарихындағы маңызды тұлғаға айналды. Оның шығармалары әлі күнге дейін оқырмандар арасында танымал және қазақ әдеби классикасының ажырамас бөлігі болып табылады.
Түркістан облысы дін істері басқармасы
«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ
теолог маманы Ұ. Перден
