Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Олай болса, қазақ тілінің – әрбір қазақтың міндеті.
Мемлекеттік тіл мәртебесіне ие қазақ тілінің қай салада болмасын қолданылу аясын кеңейту аса маңызды екені баршамызға жақсы мәлім.
Мемлекеттік тілдің ахуалын зерделеп, оны кеңінен қолдану – әрине сот жүйесін де айналып өтпейтіні айқын. Сот істерін мемлекеттік тілде жүргізу Конституция талабы. Заңнамаға сәйкес, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Мемлекеттік тіл елдің бүкіл аумағында, қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу тілі.
Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды. Сот ісін жүргізу тілі қағидатын қолдану сот процесіне қатысушы адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудің құқықтық кепілі болып табылады.
Сот ісін жүргізу тілі қағидатын қолдану сот процесіне қатысушы адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудің құқықтық кепілі болып табылады.
Әкімшілік сотында іс жүргізу мемлекеттік тілде жүргізіледі. Ал қажет болған кезде іс жүргізуде орыс тілі немесе басқа да тілдер мемлекеттік тілмен тең қолданылады. Істерді қарайтын судья, әкімшілік жауапкершілікке тартылған адамдарға сот ісін жүргізу тіліне қатысты құқықтары мен міндеттерін түсіндіріп, олардың мүдделерін қорғауды осы заңда белгіленген тәртіп бойынша қамтамасыз етуге тиіс.
Заңнамаға сәйкес сот ісі жүргізіліп отырған тілді білмейтін немесе жеткілікті дәрежеде білмейтін іске қатысатын адамдар ана тілінде немесе өздері білетін басқа да тілде мәлімдеме жасау, түсініктер беру, сотта сөз сөйлеу құқықтарымен қамтамасыз етіледі.
Сот ісі жүргізіліп отырған тілді білмейтін немесе жеткілікті дәрежеде білмейтін адамдарға сот ісі жүргізіліп отырған тілді түсінбейтін немесе жеткілікті дәрежеде түсінбейтін, өздерінің ойлары мен пікірлерін сол тілде еркін білдіре алмайтын, сондай-ақ әңгімелесу, мәтіндерді оқу кезінде, сұрақтарға жауап бергенде, ауызша және (немесе) жазбаша тілде басқа да қиындықтарға тап болатын адамдар жататындығын назарда ұстаған жөн.
Заңнаманың талаптарына сәйкес, аудармашы ретінде іске қатысып отырған органдар мен адамдардан қызмет бабы бойынша тәуелсіз, іс үшін маңызы бар мән-жайларды аударуға біліктілігі жеткілікті мүдделі емес адам тартылады.
Сот процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы қаулы шығаруға және істі мемлекеттік (қазақ) тілде қарауды жалғастыруға құқылы.
Процеске қатысушылар іс бойынша жасалған процестік іс-әрекеттерге, сондай-ақ іс бойынша шығарылған сот актілеріне, шағымдар (наразылықтар) келтіргенде іс бойынша белгіленген сот ісін жүргізу тілі туралы талапты сақтауға міндетті.
Бұл талап сақталмаған жағдайда келтірілген шағымдар (өтінішхаттар, наразылықтар) процестік заңнаманың нормаларына сәйкестендіру үшін кері қайтарылуға жатады.
Сот ісін жүргізу тілі туралы заңнаманың талаптарын сақтамау процестік заңды елеулі түрде бұзу болып табылады және шығарылған сот актілерінің күшін жоюға әкеп соғады.
Сот ісін жүргізуде мемлекеттік тілдің қолданылмауы тілге байланысты заңдар талаптарын өрескел бұрмалау салдарынан туындаған мәселе. Қолымыздан келгенше заңға сүйеніп, тілдің пайдалануын талап етсек, қазақ тілін толық қажеттілікте айналдырған болар едік.
Сот ісін мемлекеттік тілде жүргізу тек соттардың жұмысы емес. Бұл өзекті мәселеге қолдарында биліктері мен жарлықтары бар Ішкі істер ведомствосының, және басқа да құқық қорғау органдарының басшылары баса назар аударғаны жөн.
Н.РАХЫНБАЕВ,
Шымкент қаласының
мамандандырылған ауданаралық
әкімшілік сотының төрағасы.
