Дінтанушы ғалымдар тайпалық, ұлттық және әлемдік діндерден бөлек дінге ешқандай қатысы жоқ, яки, дін деп атауға болмайтын кейбір топтарды «Дәстүрлі емес культтар немесе дәстүрлі емес діни ағымдар» деп атайды.
Дін бір жағынан қоғамда бүкіл сенушілерді біріктіріп, бір-бірімен байланысты қызмет атқарады. Қоғам – белгілі бір уақыт пен мекенді бөліскен адамдар құрайтын топтан әлдеқайда маңызды нәрсе екеніне күмән жоқ. Тұлғаны осы мағынада қоғаммен байланыстыратын, қоғамның бірігуіне маңызды үлес қосатын феномендердің бірі, тіпті бірегейі – дін.
Сенім тек біріктіріп қана қоймай, діни мәтіндерді әр түрлі түсіну, діннің шартарапқа таралуы, т.б. себептермен қарама-қайшылықтың туындауына, осы арқылы діни бірліктің бұзылуына алып барған. Бұл құбылысты барлық діннен, тарихтың және қоғамның барлық кезеңінен кездестіре аламыз. Негізінде, қандай діни топ болса да, дін мүшелерінен тұратын топ, жамағат, ұйымның, кең мағынада алғанда үмбеттің ішінде пайда болған шағын топтардың шығуында көбінесе сенімнің орны ерекше. Дін бір жағынан қоғамда бүкіл сенушілерді біріктіріп, бір-бірімен араластыратын қызмет атқарады. Дегенмен, екінші жағынан сенімге қатысты мәселеде туындаған пікірталас пен көзқарас айырмашылығынан бастау алған ерекшеліктер қоғамда бөлуші қызмет те атқара алады. Алайда, діннің біріктіруші қызметі, бөлуші қызметіне қарағанда қуаттырақ.
Идеология дегеніміз белгілі бір мақсатқа бағытталған идеялар жүйесі. Осы идеяларды жүзеге асыру арқылы ұлттық немесе әлеуметтік топтың түпкілікті мақсатқа жетуі көзделеді. Сонымен идеология жеке мүддені қолпаштайтын белгілі бір жүйеге келтіріліп, өңделген көзқарастардың жинтығы болып табылады. Мұндай жүйелерді арнай идеологиялық қызметкерлер жасайды…
