Бүгінгі таңда жол қозғалысы ережелерін сақтау – әрбір азаматтың өмірі мен қауіпсіздігі үшін аса маңызды. Жол-көлік апаттарының басым бөлігі жүргізушілердің жауапсыздығы мен заңды талаптарды елемеуі салдарынан орын алатыны белгілі. Соның ішінде көлік құралын ешқандай құжаты жоқ немесе басқару құқығы берілмеген адамның жүргізуі – заңға қайшы әрі қоғамға елеулі қауіп төндіретін әрекет.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы бойынша, көлік құралын басқару құқығы тек тиісті оқу курстарынан өтіп, емтихан тапсырып, жүргізуші куәлігін алған адамдарға ғана беріледі. Бұл талап – формалдылық емес, адамның жолдағы қауіпсіздік ережелерін толық меңгергенін, көлік жүргізуге қажетті білім мен дағдылары бар екенін дәлелдейтін құқықтық норма. Ал бұл құжатсыз көлік жүргізу – тек өз өмірін ғана емес, өзгелердің де өмірін қатерге тігу деген сөз.
Сот тәжірибесінде көлік жүргізу құқығы жоқ адамның заңсыз әрекеті түрлі қайғылы жағдайларға себеп болған мысалдар аз емес. Кейбір азаматтар әкімшілік айыппұлдан қашып құтылуға болады деп ойлайды. Бірақ мұндай әрекет үшін заңда қатаң жауапкершілік қарастырылған. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің тиісті баптарына сәйкес, басқару құқығы жоқ адамның көлік құралын жүргізуі – айыппұл немесе әкімшілік қамау түріндегі жазаға әкеп соғады. Егер мұндай құқық бұзушылық мас күйінде жасалса, жаза тіпті күшейтіледі.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде 612 баптың 2 бөлігінде мұндай заңбұзушылықтарға нақты жауапкершілік қарастырылған.
Біріншіден, егер жүргізушінің өзімен бірге жеке куәлігі немесе көлікке қажетті өзге де құжаттары болмаса, ол ескерту алуы мүмкін немесе 5 айлық есептік көрсеткіш (АЕК) көлемінде айыппұл салынады.
Екіншіден, көлік жүргізу құқығы жоқ адамның автокөлік басқаруы немесе тиісті санаты жоқ куәлікпен көлік жүргізуі 20 АЕК айыппұл төлеуге әкеп соғады.
Үшіншіден, жүргізу құқығынан сот шешімімен айырылған адамның көлік тізгіндеуі – 50 АЕК айыппұл салуға немесе он тәулікке әкімшілік қамаққа алынуына негіз болады. Егер мұндай әрекет бір жыл ішінде қайталанса, айыппұл көлемі 70 АЕК-ке дейін өсіп, 15 тәулікке қамақ жазасы қолданылады.
Төртіншіден, көлік басқару құқығы жоқ немесе жүргізу құқығынан айырылған адамға автокөлікті беріп қою да заң бойынша қатаң жазаланады. Мұндай жағдайда көлік иесіне 50 АЕК көлемінде айыппұл салынады. Егер әрекет қайталанса – айыппұл мөлшері 70 АЕК-ке дейін ұлғаяды.
Бұл мәселенің тағы бір қыры бар – құжаты жоқ адамның жүргізген көлігі жол-көлік оқиғасына себеп болса, ол тек әкімшілік емес, қылмыстық жауапкершілікке де тартылуы мүмкін. Өйткені салдарынан адам өміріне, денсаулығына зиян келуі немесе ірі материалдық шығын туындауы ықтимал.
Бүгінде жол-көлік оқиғаларының басым бөлігі жылдамдықты асырудан, ережені сақтамаудан және жүргізушілердің жауапсыздығынан туындап отыр. Куәліксіз көлік жүргізу де осы қатерлі факторлардың бірі.
Сондықтан әрбір азаматқа айтарымыз:
Жүргізуші куәлігінсіз рөлге отырмаңыз;
Өз көлігіңізді құжаты жоқ адамға бермеңіз;
Жолдағы жауапкершіліктің тек өзіңізге ғана емес, өзгелердің өміріне де әсер ететінін ұмытпаңыз.
Сондай ақ, ескеретін жәйт, көлік жүргізу – үлкен жауапкершілік. Әрбір жүргізуші жолға шыққанда тек өз өмірін ғана емес, айналасындағы жаяу жүргіншілер мен өзге де жүргізушілердің қауіпсіздігін ойлауы тиіс. Құжатсыз көлік жүргізу – тәртіпке бағынбау ғана емес, қоғам алдындағы борышты аяқ асты ету екенін естен шығармайық.
С.АЯПОВ,
Түркістан облысы,
Арыс аудандық сотының судьясы.
