Мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру – әрдайым маңызды мәселелердің бірі. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қазақ тілінің мәртебесін нығайту үшін тек сөзбен емес, нақты іс-әрекеттерге көшу қажеттігін атап өтті.
Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесі 1993 жылғы Конституцияда бекітілді, ал 1997 жылы 11 шілдеде тәуелсіз Қазақстанның Тілдер туралы заңы қабылданды. Қазақ тілі – қазақ халқының рухы. Тіл өткен тарихты ғана емес, бүгінгі күн мен болашақты байланыстыратын құрал болып табылады.
Әрине, тәуелсіз еліміздің болашағы өз тілінде дамумен тығыз байланысты. Біздің міндетіміз – тек тіл меңгеру емес, оны одан әрі жетілдіріп, ұрпақтың санасына сіңіру, әр адамның ана тіліне деген жауапкершілік сезімін оятып, ана тілі үшін күресуге дайын болуын қамтамасыз ету.
Біз – көпұлтты қоғамбыз, және біздің татулығымызды нығайту үшін тұрақтылық пен бірлік аса маңызды. Бұл екі фактор біздің баға жетпес байлығымыз болып табылады. Ұлттар мен ұлыстарды жақындастыратын, табыстыратын басты құрал – тіл. Сондықтан, тілдерге деген құрмет көрсету, ана тілінде білім алу үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету – ел саясатының маңызды басымдықтарының бірі болып табылады және болашақта да солай қалмақ.
Мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру мақсатында мемлекеттік қызметте белсенді жұмыс жүргізілуде. Барлық шығыс құжаттары мен мемлекеттік мекемелер арасындағы хат алмасу мемлекеттік тілде жүзеге асырылады. Іс қағаздары толықтай қазақ тіліне көшірілді. Аталған заңда «Мемлекеттік тіл – мемлекеттің бүкіл аумағында, қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін және іс қағаздарын жүргізу тілі» екені анықталған. Егер әрбір қызметкер осы норманы қатаң сақтаса, мемлекеттік тілдің жағдайы өздігінен жақсарар еді.
Бұл ретте мемлекеттік тілде сөйлеуді заңмен міндеттеудің маңызы зор. Мемлекеттік тіл – мемлекеттік қызметтің басты ұстанымының бірі десек, кімге болса да қазақ тілін меңгеру талабын күшейткен абзал.
Қазіргі уақытта соттарда қазақ тілінде қаралатын істердің сапасы жақсарып, құжаттар мемлекеттік тілде дұрыс дайындалуда. Барлық шығыс және ішкі құжаттар қазақ тілінде рәсімделеді. Ендігі мақсат – сот процестерін мемлекеттік тілге кезең-кезеңімен көшіру. Бұл үшін сотқа жүгінушілердің белсенділігі маңызды, яғни олардың талап арыздарын мемлекеттік тілде жазуы қажет.
Соттар өз тарапынан басқа мемлекеттік мекемелерге сот өндірісіне қатысты барлық хаттар мен құжаттарды мемлекеттік тілде жіберу қажеттілігі туралы хабарламалар жолдап, қазақ тілін кеңінен қолдану мақсатында түрлі іс-шаралар ұйымдастырып тұрады. Алдағы уақытта бұл жұмыстар қажетті нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді деп сенеміз.
Сот практикасында кейде мынадай жағдайлар кездеседі: мысалы, ұлты қазақ талап қоюшы сотқа талап арызын ресми тілде тапсырады, ал жауапкері де қазақ. Сотқа келгенде тараптардың ешқайсысы орыс тілін білмейді. Орыс тілін білмеген жағдайда, не себепті орыс тілінде талап арыз бергені сұралғанда, адвокат талап қоюшыға арызды орыс тілінде жазып бергенін айтады. Бұл өз кезегінде қиындықтар туғызады. Қазақстан Республикасы Азаматтық Процестік кодексінің 14-бабының 2-бөлігіне сәйкес, істі сот талқылауына дайындау кезінде екі тараптың да жазбаша өтінішхаты бойынша сот ұйғарыммен сот ісін жүргізу тілін өзгертуге болады. Бірақ бұл процесс судьяның уақытын алады. Сот отырысы барысында тараптардың тілді білмейтіні анықталса, аудармашы шақырылады.
Мемлекеттік тіл – барлық қазақстандықтардың ортақ тілі. Тіл – халықтың рухани және мәдени байлығының дамуының құралы, сондықтан қазақ тілі еліміздің барлық азаматтарын біріктірудің мықты негізі болатынына және мемлекеттік тілдің болашағының жарқын екеніне сенеміз.
А.ДЖАНАСОВ,
Шымкент гарнизоны әскери сотының төрағасы.
