2011 жылғы 28 қаңтарда қабылданған «Медиация туралы» Қазақстан Республикасының Заңы сот жүйесінде дауларды шешудің тиімді әдісін ұсынады. Бұл заң медиацияны ұйымдастыруға қатысты қоғамдық қатынастарды реттеудің тәртібін айқындайды.
Медиация – тараптардың өзара келісімге келуіне бағытталған және медиатордың көмегімен іске асырылатын дауларды реттеудің әдісі. «Медиация туралы» заңның 1-бабында оның қолдану аясы көрсетілген. Бұл әдіс жеке және заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және басқа құқықтық қатынастарда, сондай-ақ, ауыр емес және орташа қылмыстық істерде қолданылады. Ол көбінесе тұрғын үй, еңбек, отбасылық және көршілер арасындағы дауларды шешуге пайдаланылады. Аса ауыр емес қылмыстық істер де сотқа жетпей медиатордың қарауына берілуі мүмкін.
Алайда медиация кейбір жағдайларда қолданылмайды, мысалы, егер дауда үшінші тараптың мүддесі қозғалса немесе мемлекеттік органдар тараптардың бірі болса. Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлыққа және мемлекеттік қызмет туралы заңнаманы бұзу жағдайларында медиация қолданылмайды.
Медиацияны дамыту үшін республика бойынша соттар беделді медиаторларды дайындауға үлкен көңіл бөлді. Аудандық, қалалық және облыстық соттар медиация кабинеттерін ашты, ал кәсіби медиаторларды дайындау үшін арнайы оқыту және тренингтер ұйымдастырылды.
Расында, медиация туралы заңның артықшылығы өте көп. Оған тәжірибе барысында азаматтардың да біртіндеп көзі жете бастады. Сот пен медиацияны даралайтын ең бірінші артықшылық, сотта істерді қараудың, таразылаудың арнайы мерзімі бар. Бір істі қарап, шешім шығару бірнеше аптаға, кейде тіпті айға созылуы мүмкін. Ал медиация уақытты үнемдеудің мүмкіндігі. Өзара татуласқан тараптар ортақ келісімге келетіндіктен, сот шешімін күткендей көп уақытын жоғалтпайды.
Екіншіден, сотта істі қарау қаржылық жағынан да қалтаға үлкен салмақ салады. Себебі, сотқа келіп, кету, заңгер жалдау, жұмыстан сұранудың қаржылық қиындық тудыратыны сөзсіз. Ал медиацияда заңгерге кететін қаржы қалтада қалады. Сот процесіне келемін деп жұмыстан сұранудың да, келіп-кетуге қаржы шығындаудың да қажеті жоқ. Сонымен бірге, медиативтік келісімге келген азаматтардың мемлекеттік баж салығы да қайтарылатынын ескергеніміз жөн.
Медиация процесі ерікті түрде жүзеге асырылады, яғни тараптар өзара шешім қабылдап, бұл олардың арасындағы сыйластықты сақтауға ықпал етеді. Ал сот процестерінде екі тарап әрдайым шешімге қанағаттанбай, актілердің орындалуы ұзаққа созылып жатады. Ал медиацияда дауға екі тараптың келісімімен нүкте қойылатындықтан, ортақ келісім шарттарының орындалуы да тез әрі сапалы.
Медиация заңы алғаш қабылданғанда тек кәсіби медиаторларға құзырет берілген болатын. Кейіннен Азаматтық процестік кодекске енгізілген өзгерістер арқылы тараптарды татуластыру судьялар мен адвокаттарға да жүктелді. Нәтижесінде, партисипативтік келісімдер саны да артып келеді.
Бұл шаралардың барлығы сот жүйесінде дауларды сотсыз шешу мүмкіндіктерін кеңейтіп, тараптарды татуластырудың тиімділігін арттыруға бағытталған.
А.РУСТЕМОВА,
Шымкент қаласы
кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы.
