Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Жолдауында, дауларды шешудің жаңа тәсілі ретінде әкімшілік әділет жүйесін енгізуді тапсырған болатын. Осыған сәйкес, 2021 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі (ӘРПК) күшіне енді.
ӘРПК-нің негізгі мақсаты – азаматтар мен мемлекеттік органдар арасындағы дауларды тиімді шешу. Бұл заң қарапайым азаматтардың басқару процесіне белсенді қатысуына мүмкіндік береді және олардың құқықтары мен мүдделерінің қорғауын қамтамасыз етеді.
ӘРПК мемлекеттік органдардың ішкі рәсімдерін, әкімшілік рәсімдерді және әкімшілік сот өндірісінің тәртібін реттейді. Заңның қабылдануы азаматтар мен заңды тұлғалардың мемлекеттік органдарға жүгіну тәртібін нақтылап, олардың құқықтарын қорғауға ықпал етті.
ӘРПК-нің міндеттері мыналарды қамтиды: жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін толық іске асыру; мемлекеттік басқаруға қатысуды арттыру; цифрлық трансформациялау арқылы тиімді мемлекеттік басқаруды қамтамасыз ету; құқықтық қатынастардағы заңдылықты күшейту.
ӘРПК-нің ережелеріне сәйкес, әкімшілік рәсім – әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік істі қарау, ол бойынша шешімді қабылдау және орындау жөніндегі, жолданым негізінде немесе өз бастамасы бойынша жасалатын қызметі, сондай-ақ оңайлатылған әкімшілік рәсім тәртібімен жүзеге асырылатын қызмет.
Әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру үшін азаматтардың жолданымдары негіз бола алады. Жолданымдарды қабылдау, тіркеу және қарау тәртібі заңнамада нақты көрсетілген. Жолданым талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, азаматқа түзету үшін уақыт беріледі. Ауызша нысанда берілген жолданымды әкімшілік органның жолданымды қабылдаған лауазымды адамы немесе жұмыскері жекелеген хаттамаға енгізеді. Жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында берілген жолданымда, хаттамада: жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі (ол болған кезде), пошталық мекенжайы не заңды тұлғаның атауы, пошталық мекенжайы, бизнес-сәйкестендіру нөмірі (ол болған кезде); жолданым берілетін әкімшілік органның, лауазымды адамның атауы; жолданымның мәні; жолданымның берілген күні; арыз иесінің немесе оның өкілінің қолы; Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де мәліметтер көрсетіледі.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік рәсім ақылы негізде жүзеге асырылса, арыз иесі төлемді растайтын құжатты ұсынуға тиіс.
ӘРПК-мен белгіленген тәртіппен берілген жолданым міндетті түрде қабылдануға, тіркелуге, есепке алынуға және қаралуға жатады. Жолданымды қабылдаудан бас тартуға тыйым салынады. Жолданым келіп түскен күні тіркеледі. Егер жолданым жұмыс істемейтін күні келіп түскен болса, онда ол жақын уақыттағы кейінгі жұмыс күнімен тіркеледі.
Жолданым ӘРПК-мен белгіленген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам арыз иесіне жүгіну қандай талаптарға сай келмейтінін көрсетеді және оны талаптарға сәйкес келтіру үшін ақылға қонымды мерзімді белгілейді. Егер арыз иесі жолданымды әкімшілік орган, лауазымды адам белгілеген мерзімде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келтірмесе, әкімшілік орган, лауазымды адам оны қайтарады. Жолданымды қайтару қайта жүгінуге кедергі келтірмейді.
Арыз иесі әкімшілік іс бойынша шешім қабылданғанға дейін жолданымды өзінің жазбаша арызы негізінде кері қайтарып ала алады. Арыз иесінің жолданымды кері қайтарып алуы мерзімдер сақталған кезде, оны қайта жолданым беру құқығынан айырмайды.
Әкімшілік орган, лауазымды адам өз бастамасы бойынша қозғалған әкімшілік рәсімді, егер әкімшілік рәсімді жүзеге асыру оны қозғауға негіз болған мән-жайлардың өзгеруіне байланысты қажет болмай қалса немесе Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа негіздер бойынша тоқтата алады. Әкімшілік рәсім әкімшілік органның, лауазымды адамның шешімімен тоқтатылады, бұл туралы шешім қабылданған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік рәсімге қатысушыға хабарланады.
Әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімге ӘРПК-мен белгіленген тәртіппен шағым берілуі мүмкін.
Арыз иесі, егер жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар бар болса, ӘРПК-мен белгіленген тәртіппен қаралған мәселе бойынша қайта жолданым беруге құқылы.
Әкімшілік реформа сот жүйесін жақсартып қана қоймай, қарапайым азаматтар үшін де тиімді болып отыр, бұл сотқа деген сенімді арттырары сөзсіз.
А.КАПАРБЕКОВА,
Шымкент қаласының
мамандандырылған әкімшілік сотының судьясы.
