2000 жылғы 25 желтоқсанда қабылданған «Қазақстан Республикасының соттары мен судьяларының мәртебесі туралы» Конституциялық заң сот жүйесін қалыптастыру мен жетілдірудің өте маңызды тұғыры болды.
Атап айтқанда, соттар мен судьялардың мәртебесі конституциялық заңдармен белгіленді, соттар бір жүйеге біріктіріліп, сот құрылысы мен сот ісін жүргізудің оңтайлы және тиімді негізі қаланды.
Судьялардың әлеуметтік жағдайы қарастырылып, материалдық-техникалық жағынан толық қамтамасыз етілді. Конституциялық заң сот құзыретінің шегін айқындап, судьялар сот төрелігін жүзеге асырған кезде тек заңға ғана емес, әділеттілік, моральдық, құқықтық және саяси ұғымға сүйенетін болды.
«Азаматтарымыздың құқығы бұзылмайды» деген тақырыппен Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Хабар» телеарнасына берген сұхбатында, Реформалардың мәні адамдарды өзгерту емес, Реформалар ең алдымен, жүйені өзгерту немесе жүйенің кемшіліктерін түзетіп, оның қызметіне түбегейлі өзгерістер енгізу деген сөз,- деп нақты айтқан болатын.
Осы жерде айтар болсақ, сот жүйесінде болып жатқан түбегейлі өзгерістер халықтың сотқа қолы жетуін қамтамасыз етіп қана қоймай, кез келген тұлғалардың өз құқықтарын сот арқылы жүзеге асыруына жол ашты, яғни азаматтардың сот билігіне сенімін күшейтті.
Заман ағымына қарай еліміздің сот саласы ақпараттық технологиялардың көмегімен жұмыс жасауға көшті. Осы орайда күнделікті жаңартылып отыратын соттардың ресми сайттары, халыққа қолжетімді «Сот кабинеті», «Сот құжаттарымен танысу», «Сот істерін қарау кестелері», «Сотқа шақыру қағазы», «SMS-хабарлама», «Дыбыс-бейнеге жазу» жүйелері халыққа электронды қызметті тиімді көрсетіп отыр. «Сот кабинеті» сервисі арқылы сот құжаттарын және істерді іздеуге, мемлекеттік бажды онлайн түрде төлеуге, істі қарау барысын қадағалауға, «Сот органдарынан шығатын ресми құжаттарды апостильдеу» мемлекеттік қызметін ішінара алуға, «Талдау» форумына (сот практикасын қорыту) ауысуға болады.
Одан бөлек, соттардың ашықтығының бірден-бір дәлелі танылатын сот отырыстарын аудио-бейне жазба құралдарымен түсіріп алу жүйесі қызмет көрсетуде.
Соттарда заманауи технологиялар дамудың қарқынды шегіне жетті десек болады. «Төрелік», «Сот кабинеті» секілді электрондық ақпараттық сервистерінде халыққа қызмет көрсету тетіктері ұлғайды. Сонымен бірге, соттарда халыққа ақпараттық кеңес беру мақсатында WhatsApp нөмерлері мен Телеграмм-бот каналдары іске қосылды.
Айта кету керек, «Сот төрелігінің жеті түйіні» бағдарламасы аясында сот жүйесіне ауқымды істер жалғасын тапты. Бітістіруші – судья, «Түнгі сот», «Отбасылық сот», соттардағы фронт-офистер, «Отбасылық кеңес» беру сияқты жобалар халыққа тиімділігін дәлелдеді.
Тәуелсіз сот – ел тірегі дей келе, соттардағы реформалар мен жаңашылдықтар соттар үшін емес, ең әуелі азаматтар үшін жүргізіліп жатқанын ескерген жөн деп санаймын.
Сот жүйесінің басты мақсаты – халықтың сотқа деген сенімін арттыру. Сондықтан сот жүйесін одан әрі жетілдірудегі басым бағыттардың бірі-соттың ашықтығы, жариялылығы, сол арқылы халық пен сот арасында екіжақты байланысты қалыптастыру болып табылатыны анық деп айтсақ артық болмас еді.
Даулет ҚҰЛЖАНОВ,
Шымкент қаласының
мамандандырылған тергеу соты әкімшісінің
бас маман сот отырысының хатшысы.
