Қазіргі заманның басты құндылықтарының бірі – қоғамдағы татулық пен өзара түсіністік. Елдің дамуы мен тұрақтылығы адамдардың бір-бірімен мәмілеге келіп, дауларды бейбіт жолмен шеше алу мәдениетіне тікелей байланысты. Осы тұрғыда татуластыру рәсімдерінің маңызы ерекше.
Қазақстан Республикасының заңнамасында дауларды сотқа дейін және сот барысында реттеудің баламалы тәсілдері кеңінен дамып келеді. Солардың бірі – татуластыру рәсімдері, оның ішінде медиация, партисипативтік рәсім және татуласу келісімдері. Бұл институттар азаматтардың құқықтарын қорғауда, қоғамдағы әлеуметтік шиеленістерді азайтуда маңызды рөл атқарады.
Медиация институты – өркениетті қоғамның белгісі. Ол дауласушы тараптарға өзара ымыраға келіп, мәселені бейбіт түрде шешуге мүмкіндік береді. Мұндай тәсілдің артықшылығы – уақыт пен қаржыны үнемдеу, сонымен қатар өзара қарым-қатынасты сақтап қалу. Медиация барысында тараптар бір-бірін тыңдап, өзара түсіністікке келеді, бұл – болашақта осындай жағдайлардың қайталануына жол бермейді.
Сот тәжірибесінде татуластыру рәсімдері сот жүктемесін азайтып қана қоймай, қоғамдағы бейбітшілік пен келісім мәдениетін нығайтады. Судьялар тараптарды бітімге келтірудің маңызын түсіндіре отырып, заң аясында татуласуға шақырады. Бұл тәсіл әсіресе отбасылық, еңбек және азаматтық дауларда тиімді.
Татуласу мәдениетін қалыптастыру – тек сот жүйесінің емес, тұтас қоғамның ортақ міндеті. Әрбір азамат дау туындаған жағдайда бірден сотқа жүгінбей, алдымен келісімге келуге тырысуы қажет. Себебі, кез келген дау – өзара түсіністік арқылы шешілетін мәселе. Татуласу – әлсіздіктің емес, даналықтың белгісі.
Мемлекетімізде «Бітімгер судья», «Татуласу – ізгілік белгісі» секілді жобалар жүзеге асырылып келеді. Бұл бастамалар халық арасында құқықтық мәдениетті арттырып, бейбіт шешім қабылдау дәстүрін қайта жаңғыртуға бағытталған.
Судья үшін татуластыру рәсімдерін насихаттау – кәсіби және азаматтық парыз. Себебі, судьяның миссиясы тек үкім шығару емес, қоғамда әділдік пен келісімнің орнауына ықпал ету.
Татуластыру рәсімдері – қоғамдағы өзара құрмет пен бірліктің көрінісі.
Бітімгершілік мәдениетін дамыту арқылы біз тек дауларды шешіп қана қоймай, ел ішінде татулық пен сенімді нығайтамыз. Ал татулық бар жерде тұрақтылық, береке және даму бар.
С.АЯПОВ,
Түркістан облысы
Арыс аудандық сотының судьясы.
