Қазақстан Республикасы Конституциялық Соты – еліміздің конституциялық заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ететін, құқықтық мемлекет қағидаттарын орнықтыруда маңызды рөл атқаратын мемлекеттік орган. Бұл соттың негізгі міндеті – Конституцияның үстемдігін қамтамасыз ету, заңдар мен басқа да нормативтік құқықтық актілердің Ата Заңға сәйкестігін қарау және азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғау.
2023 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстанда жаңа Конституциялық Сот өз жұмысын бастады. Бұл өзгеріс 2022 жылғы республикалық референдумда қабылданған Конституциялық реформалардың нәтижесінде жүзеге асты. Конституциялық Соттың құрылуы елімізде құқық үстемдігін нығайтуға және азаматтардың құқықтық мәдениетін арттыруға бағытталған ірі саяси-құқықтық қадам болды.
Конституциялық Сот – тәуелсіз және дербес орган. Ол Президентке, Парламент Палаталарының төрағаларына, Премьер-Министрге, Бас Прокурорға, Адам құқықтары жөніндегі уәкілге, судьяларға және әрбір азаматқа Конституцияда кепілдік берілген құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін жүгінуге мүмкіндік береді. Бұл – азаматтардың тікелей құқық қорғау құралы ретінде Конституциялық әділетке қол жеткізуіне жол ашады.
Соттың қарауына келіп түсетін мәселелердің ауқымы кең. Оларға заңдардың, халықаралық шарттардың, нормативтік актілердің Конституцияға сәйкестігін тексеру, референдум және сайлау өткізуге қатысты нормативтік актілерді бағалау, соттардың Конституцияны қолдануына байланысты мәселелер кіреді. Сонымен қатар, әрбір азамат өзінің конституциялық құқықтары бұзылды деп санаса, тікелей Конституциялық Сотқа жүгінуге құқылы.
Конституциялық Соттың шешімдері түпкілікті және міндетті болып табылады. Бұл оның құқықтық жүйедегі ерекше орнын айқындайды. Сот қабылдаған шешімдер бойынша заңнама мен құқық қолдану тәжірибесіне нақты өзгерістер енгізіледі. Бұл өз кезегінде құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және азаматтардың сенімін арттыруға септігін тигізеді.
Сот жүйесінің барлық буындары үшін Конституциялық Соттың қызметі – бағыт-бағдар беретін маңызды құқықтық бағдар. Әсіресе сот тәжірибесінде туындайтын даулы конституциялық мәселелерді шешуде, Конституция нормаларының нақты мағынасы мен қолданылу аясын түсіндіруде оның шешімдері аса құнды.
Бүгінде еліміз демократиялық, құқықтық мемлекет ретінде дами отырып, әділ сот төрелігін қамтамасыз етуде нақты қадамдар жасауда. Бұл бағытта Конституциялық Соттың жұмысы – азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың жоғары деңгейін қамтамасыз ететін сенімді тетік болып табылады. Сондықтан оның беделі мен рөлі алдағы уақытта да арта бермек.
Қорытындылай келе, Конституциялық Соттың құрылуы – Қазақстанның жаңа кезеңдегі құқықтық дамуының айқын көрінісі. Ол Ата Заңның үстемдігін қамтамасыз етіп қана қоймай, қоғамдағы әділдік пен заңдылықтың берік тірегіне айналып отыр. Бұл орган еліміздегі құқықтық сананы күшейтуге, азаматтардың әділдікке деген сенімін арттыруға және мемлекетіміздің демократиялық қағидаттарын орнықтыруға орасан үлес қосып келеді.
Б.МАМАСАЛИЕВ,
Шымкент қаласы
кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық сотының сот әкімшісі басшысы.
