Қазақстан Республикасының сот жүйесі құқықтық мемлекеттің негізгі тіректерінің бірі болып табылады және оның басты мақсаты – әділ сот төрелігін жүзеге асыру арқылы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау. Осы сот жүйесінде ерекше рөл атқаратын буындардың бірі – кассациялық соттар. Кассациялық саты – бұл алдыңғы сот инстанцияларының шығарған сот актілерінің заңдылығын және негізділігін тексеретін соңғы құқықтық сүзгі болып табылады. Оның қызметі сот төрелігін қамтамасыз етудегі әділдік пен бірізділікті сақтау, сондай-ақ құқықты дұрыс қолдану арқылы заң үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған.
Оқи отырыңыз...
Кассациялық соттар азаматтық, әкімшілік және қылмыстық істер бойынша заңды күшіне енген сот актілеріне шағымдар мен наразылықтарды қарастырады. Бұл сатыда соттар іс мәнісін қайта қарамайды, тек төменгі соттардың құқық нормаларын дұрыс қолданған-қолданбағанын, процессуалдық талаптардың сақталған-сақталмағанын бағалайды. Осыған орай, кассациялық сатыдағы тексеру шеңбері шектеулі, яғни істің фактілік жағы емес, тек құқықтық жағы қаралады. Бұл принцип сот актілерінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге және сот жүйесіндегі рәсімдік тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді.
Кассациялық сотқа істер алдын-ала қараусыз үш судьядан тұратын алқаға тікелей түсетін болады.
Кассациялық сотқа соттың қаулысына қанағаттанбаған тараптар апелляциялық алқадан кейін шағымдана алады. Істерді кассациялық сатыдағы сотта қарау белгілі бір негіздер бойынша ғана мүмкін болады.
1 шілдеден бастап іске кіріскен кассациялық сот- сот шешімдерін қабылдау кезінде заңдардың дұрыс қолданылуы мен түсіндірілудің сақталуын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, төмендегі саты шығарған сот шешімдерін қадағалайтын және түзететін сот жүйесінің бір түрі.
Кассациялық шағым немесе наразылық беру нақты талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс. Бұл талаптар Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде, Қылмыстық іс жүргізу кодексінде және Әкімшілік рәсімдік-процессуалдық кодексінде нақты регламенттелген. Кассациялық өтініштерді қарау барысында сот істі тек процессуалдық және материалдық құқық нормаларының сақталуы тұрғысынан ғана бағалайды. Бұл сот актілерінің заң талаптарына сай болуын қамтамасыз ететін маңызды тетік саналады. Сонымен қатар, кассациялық инстанцияның шешімдері құқық қолдану тәжірибесіне үлгі болады, яғни бұл сатыдағы қаулылардың прецеденттік мәні бар деуге болады.
Кассациялық соттардың тағы бір маңызды қызметі – сот практикасының біркелкілігін қамтамасыз ету. Бірізді сот практикасы – құқықтық тұрақтылықтың кепілі. Егер әр түрлі соттар ұқсас істер бойынша әрқилы шешімдер қабылдайтын болса, онда бұл құқықтық айқындықты бұзады және азаматтардың сотқа деген сеніміне нұқсан келтіреді. Сондықтан кассациялық инстанцияның міндеті – төмен тұрған соттарға нақты құқықтық бағдар беру және заңды біркелкі қолдануға ықпал ету.
Кассациялық соттардың қызметіне терең талдау жасау құқықтық мемлекеттің дамуында және сот жүйесінің сапалы жұмыс істеуінде маңызды рөл атқарады. Кассациялық тәртіпте істерді сапалы қарау – азаматтардың заңды мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз етудің маңызды тетігі. Сонымен қатар, кассациялық соттар төменгі соттардың қызметіне жанама түрде бақылау жасай отырып, олардың кәсіби деңгейінің артуына, шешімдерінің сапалы болуына әсер етеді.
Кассациялық соттар – сот төрелігінің жоғарғы кепілдігі. Олар құқықтың дұрыс қолданылуын, әділдік пен заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ете отырып, құқықтық мемлекет пен демократиялық қоғамның нығаюына елеулі үлес қосады. Сот жүйесінде кассациялық сатының рөлін дұрыс түсіну және оны тиімді пайдалану – әрбір құқық қорғау субъектісінің кәсіби міндеті.
Б.ТУНАЛИЕВ,
Шымкент қаласының
қылмыстық істер жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық сот әкімшісінің
бас маман сот отырысы хатшысы.
