Елімізде сот жүйесінің ашықтығын және тиімділігін арттыру мақсатында түрлі реформалар жүзеге асырылып жатыр. Осы реформалардың аясында Қазақстан Республикасының Кассациялық Соты құрылды. 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап дербес кассациялық соттар қызмет атқара бастайды.
Осыған орай «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы № 132 Конституциялық заңына 2024 жылғы 5 шілдедегі № 109-VIII «Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Онда жаңа сот сатысы – кассциялық соттар енгізілді.
2023 жылы Президент республикада дербес кассациялық соттар жүйесін құру мәселесіне назар аударды. Бұл жаңалық барлық іс санаттарының кассациялық тәртіппен қайта қаралуына жол ашты.
Бұрын кассациялық саты Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының құрамында болғандықтан, барлық істерді кассациялық тәртіпте қайта қарауға мүмкіндік болмады. Себебі процестік заңдарда белгілі бір шектеулер бар болатын.
Жаңа өзгерістерге сәйкес, кассациялық сот сатысы енді Жоғарғы Соттың құрамында болмайды, ол жеке орган ретінде жұмыс істейді. 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап жаңа дербес кассациялық сот қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша құрылып, апелляциялық сот алқасының қабылдаған шешімдерін қайта қарау құқығына ие болады.
Кассациялық саты жергілікті және басқа соттардың заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарайтын саты болып табылады.
Сот инстанциясы немесе сатысы – соттық істі қарау деңгейіне орай белгілі бір құзыреті бар өндірісінің сатысы. Сот сатылары бірінші сатыдағы соттар, апелляциялық сатыдағы және кассациялық сатыдағы сот сатыларынан тұрады.
Дербес кассациялық соттардың негізгі функцияларына мыналар жатады:
– сот шешімдерінің заңдылығын тексеру, яғни істі мәні бойынша қарамай, дәлелдемеллерге баға бермей, тек процестік және материалдық құқық нормаларының дұрыс қолданылуын тексереді;
– сот қателіктерін түзету, яғни кассациялық төменгі тұрған сот шешімінің қателігін анықтайды, оларды түзейді. Егер төменгі сатыдағы сот қателікке жол берсе, онда кассациялық сот аталған шешімді өзгертіп не күшін жояды;
Сонымен, елімізде дербес кассациялық соттардың пайда болуы қазіргі заманның қажеттілігіне жауап береді, сондай-ақ адам құқықтарын және ұйымдардың заңды мүдделерін қорғаудың құқықтық кепілі мен механизмі болып табылады. елміздегі біркелкі сот практикасын қалыптастырады.
Б.КАИПОВ,
Шымкент гарнизоны әскери сотының судьясы.
