Сот шығындары іс жүргізумен байланысты мемлекеттік баж бен басқа да шығындардан тұрады. Мемлекеттік баждың төлеу тәртібі, мөлшері және төлеуден босату шарттары «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық кодексінде анықталған. Мемлекеттік бажды бюджетке төлеу үшін төлем құжаттары немесе кассалық құжаттар пайдаланылады, ал төлемдер банкоматтар, электрондық терминалдар, қашықтан байланыс құралдары және «электрондық үкімет» төлем шлюзі арқылы жүзеге асырылғанда, қағаз немесе электронды түрде чектер мен түбіртектермен расталуы қажет.
Талап қою бағасын талап қоюшы белгілейді. Егер көрсетілген баға ізделіп отырған мүліктің нақты құнымен сәйкес келмесе, судья талап қою бағасын өзі анықтайды. Мемлекеттік бажды қосымша төлеу қажет болған жағдайда, яғни талап қою кезінде оның бағасын анықтау қиын болса, судья мемлекеттік баждың мөлшерін істі сот талқылауына дайындау барысында алдын ала белгілейді, бұл туралы тиісті ұйғарымда ақпарат беріледі. Сот толық төленбеген мемлекеттік баж сомасын өндіріп алу мәселесін қарастырғанда, талап қою бағасын анықтаған кезде, сот шешімінде төленуге тиіс мемлекеттік баждың толық мөлшері көрсетіледі. Егер талап қою талаптарының көлемі артса, істі жаңа талаптар бойынша қарау талап қоюшы сот белгілеген мерзімде мемлекеттік баждың төленгені туралы дәлелдеме ұсынғаннан кейін жалғасады.
Егер мемлекеттік баждың төленгені туралы құжат ұсынылмаса, іс соттың шешімінде көрсетілгендей, тек бастапқы талаптар шегінде қаралып, шешіледі. Талап қою талаптарын ұлғайту туралы өтініш қаралмай, талап қоюшыға қайтарылады. Мемлекеттік бажды қосымша төлеу мәселесіне қатысты соттың шешімдеріне келіспеу дәлелдері апелляциялық шағымға енгізілуі мүмкін. Ал егер бірінші және апелляциялық сатыдағы соттарда тараптар арасында татуласу рәсімі аясында жасалған келісімдерде талап қою мөлшері артса немесе даудың нысанасы өзгерсе, мемлекеттік бажды қосымша төлеу қажет болмайды.
Сот шығыстарын бөлу осы кодексте белгіленген тәртіп бойынша жүргізіледі. Талап қоюшыны мемлекеттік баждан босату немесе төлемді кейінге қалдыру «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР кодексінде (Салық кодексі) көрсетілген негіздер бойынша жүзеге асырылады. Кодекстің 54 және 55-баптарында аталған тұлғалар өздері берген талаптан бас тартқан жағдайда, талап қоюшы, егер ол талап қоюды қарауды талап етсе және мемлекеттік баждан босатылмаса, сот белгілеген мерзімде мемлекеттік бажды жалпы тәртіппен төлеуге міндетті. Мұндай жағдайда сот істі қарауды кейінге қалдырады. Егер мемлекеттік баж төленбесе, талап қою қараусыз қалдырылып, талап қоюшыға қайтарылады. Соттың ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым беруге немесе прокурордың өтінішхат келтіруіне болады, ал оның шешімі түпкілікті болып табылады.
Аякоз УРМАНОВА,
Шымкент гарнизоны әскери сотының бас маманы.
