Елдің негізгі көзі – халық. Тарихи тұрғыдан алғанда, кез келген мемлекет, әдетте, ұлттық мемлекет ретінде қалыптасады. Оның құрылтайшысы және әлеуметтік негізі бір этникалық топ болып табылады. Бұл тарихи және азаматтық тәжірибеде дәлелденген. Яғни, ел болған жерде мемлекеттік тіл болуы тиіс. Біздің еліміз қазақ елі болғандықтан, мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту – бүгінгі күннің маңызды мәселелерінің бірі. Тәуелсіз Қазақстанда тіл мәселесіне ерекше назар аударылып келеді.
ҚР Конституциясының 7-бабында Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі қазақ тілі ретінде анықталған. Сол сияқты, Қазақстан Республикасының «Тіл туралы» Заңының 4-бабында да осыған ұқсас норма белгіленген. Мемлекеттік тіл – бұл мемлекет аумағында қоғамдық қатынастардың барлық саласында, соның ішінде мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу үшін қолданылатын тіл.
Тәуелсіздік алғаннан бері қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейту мақсатында мемлекет тарапынан құқықтық актілер қабылданып, оны кешенді жүзеге асыруға арналған бағдарламалар мен түрлі шаралар жүргізілуде. Бұл мемлекеттік тілдің мәртебесін арттырып, тіл мәдениетін дамытуға бағытталған маңызды қадамдар.
Мұндай құжаттардың бірі – 2019 жылғы 31 желтоқсанда қабылданған «Тіл саясатын іске асырудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы». Бағдарламаның мақсаты – қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі толыққанды қызметін қамтамасыз етіп, жаңа латын графикасына негізделген әліпбиді енгізу, тіл мәдениетін арттыру және Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамытуға бағытталған үйлесімді тіл саясатын жүргізу.
Қазіргі таңда сот жүйесінде іс-қағаздарын жүргізу номенклатурасына сәйкес жасалатын құжаттар, сот тәжірибесінің талдаулары, жедел кеңестер мен семинар сабақтарының хаттамалары, сондай-ақ жоғары сатыдағы соттармен және басқа мемлекеттік мекемелермен жүргізілетін хат алмасулар тек қазақ тілінде жүзеге асырылады.
Сот саласында сот ісін жүргізу тілін анықтау тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің 14-бабында егжей-тегжейлі баяндалған. Сондай-ақ, сот практикасына сүйене отырып, азаматтық істер бойынша құқықтық көмек көрсететін адвокаттар мен заңгерлер көбінесе талап арыздарды орыс тілінде дайындайтыны байқалады. Сотқа келген азаматтардың кейде сот процесі барысында орыс тілінде өз ойын еркін жеткізе алмай жататын жағдайлары да кездеседі. АПК-нің 14-бабының 2-бөлігінде, егер бірінші сатыдағы сотта істі қарауға дайындық кезінде талап қоюшының өкілі талап арызды берген тілін білмейтіні анықталса, сот талап қоюшының жазбаша өтінішіне сәйкес сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы шешім шығаратыны көрсетілген. Заңның бұл талабын талап қоюшыға түсіндірсе де, көптеген азаматтар өз құқықтарын пайдаланбайды. Сондықтан, кәсіби құқықтық көмек көрсететін заңгерлер сотқа ұсынылатын арызды талап қоюшының өзі жақсы меңгерген тілде дайындағанын қалайды. Өйткені, жоғарыда айтылғандай, арыз берілген тілде істі қарау соттың міндеті болып табылады.
Ердос СЛАМБЕКОВ,
Түркістан облысы,
, Мақтаарал аудандық сотының судьясы.
