2022 жылдың 30 желтоқсанында Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» Заңға қол қойды. 2023 жылдың 3 наурызынан бастап қарызын төлей алмайтын азаматтар аталған Заң негізінде банкроттыққа өтініш бере бастады.
Банкроттық рәсімін кез келген адам жүзеге асыра алмайды, бұл туралы кейбіреулер біледі, ал кейбіреулер жоқ.
Заң жобасын әзірлеу барысында жеке тұлғалардың банкроттығы институты қалыптасқан елдердің тәжірибесі зерттеліп, қажетті нормалар алынған. Нәтижесінде, үш түрлі рәсім енгізілді: соттан тыс банкроттық, сот арқылы банкроттық және төлем қабілеттілігін қалпына келтіру. Аталған рәсімдерге тек қарыз алушының өзі бастамашы бола алады, яғни кредитордың борышкерді банкрот деп жариялау туралы өтініш беру құқығы жоқ.
Егер жеке тұлғаның банк, микроқаржы ұйымы немесе коллекторлық агенттік алдындағы қарызы 1 600 АЕК-тен (2025 жылы – 6 млн 291 мың 200 теңге) аспайтын болса, онда соттан тыс банкроттық рәсімі қолданылады. Сонымен қатар, төмендегі талаптар орындалуы қажет: Жеке тұлғаның меншігінде мүлік болмауы тиіс; Өтініш берген күнге дейін 12 ай бойы қарызын төлей алмаған болуы керек; өтініш берілген күнге дейін 7 жыл бойы банкроттық рәсімін пайдаланбаған болуы керек.
Сонымен қатар, банкроттық рәсімінің осы түріне 5 жылдан астам уақыт бойы қарызын төлей алмаған жеке тұлғалар да жүгінуі мүмкін. Бұл жағдайда да жоғарыда аталған талаптар сақталуы тиіс.
Сот арқылы банкроттық қашан енгізіледі? Бұл рәсімді 1 600 АЕК-тен (2025 жылы – 6 млн 291 мың 200 теңге) асатын қарызы бар жеке тұлғалар пайдалана алады.
Соттық банкроттық рәсімін қаржы басқарушылары жүзеге асырады, олардың құрамына мыналар кіреді: заңды тұлғалардың және дара кәсіпкерлердің банкроттығын жүргізетін әкімшілер; кәсіби бухгалтерлер; заңгерлер-консультанттар; аудиторлар.
Қаржы басқарушыларының қызметі борышкердің мүлкі есебінен төленеді. Әлеуметтік осал топтағы, мүлкі жоқ азаматтарға қаржы басқарушылары тегін қызмет көрсетеді.
Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі қашан қолданылады? Тұрақты табысы бар және меншігіндегі мүлкінің құны оның барлық міндеттемелерінің мөлшерінен асып кету фактісі бар азаматтар бұл рәсімді пайдаланып, қарызын 5 жылға дейін бөліп төлеу мүмкіндігіне ие болады.
Сот барысында азаматтың жеке мүлкі мен кіріс шығыстары бақылауға алынады. Тағы бір маңызды мәселе – азаматтың жалғыз баспанасы сот процесінде сақтала ма? Егер баспана кепіл мүлкі ретінде қойылмаса, онда ол сақталады. Ал егер кепіл мүлкі ретінде тіркелсе, онда жалғыз баспана да сатылады. Сондықтан, азаматтарға банкроттық жариялауға асықпауын ұсынамын. Себебі қазіргі уақытта көптеген азаматтардың қарызы 500 мың теңгеге дейін. Бұл сома 5 жылға банкрот деп жариялауға негіз болмайды. Егер қаржылық жағдайыңыз жақсарып, табысыңыз артса немесе несие алуды жоспарласаңыз, 5 жыл ішінде банк кредиті алу мүмкіндігі болмайтынын ескеру қажет. Қазіргі уақытта кейбір адамдар несиені төлемей жүр. Бірақ бұл заң, шын мәнінде, қиын жағдайға тап болған, табысынан немесе асыраушысынан айырылған адамдар үшін үлкен көмек болып табылады.
Перизат САФАРБАЕВА,
Шымкент қаласының
азаматтық iстер жөніндегі
ауданаралық сотының судьясы.
