Сот жүйесін дамыту және тәуелсіз соттарды құру – жүргізіліп жатқан сот реформасының негізгі мақсаты. Судьялардың құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасының Конституциясында, «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» Конституциялық заңында және басқа да заңдарда белгіленген.
Сот билігі – мемлекеттік биліктің дербес тармағы. Судьялар сот төрелігін жүзеге асыру барысында, адам тағдыры шешілетін сәтте, тәуелсіз болып, тек Конституция мен заңға бағынады.
Цифрлық технологиялар дәуірінің басталуымен Қазақстан Республикасының сот жүйесі жаңа кезеңге – модернизацияға қадам басты. Бұл кезеңде сот ісін жүргізуді жеңілдету, мамандандырылған соттарды құру, алқабилерді қылмыстық істерге тарту, сондай-ақ бейтарап тарап – медиацияның қатысуымен дауларды баламалы түрде шешу құралдарын енгізу бойынша шаралар қабылданды. Нәтижесінде, сот жүйесінің жетістіктеріне жету және қоғамның сенімін kazanу үшін отыз жылдай уақыт қажет болды.
Қазіргі таңда Қазақстандағы сот жүйесі Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, жергілікті соттар және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» Конституциялық заңына сәйкес құрылған басқа соттардан тұрады.
Саланың цифрлануы сот жүйесіне жаңа серпін берді. Қазіргі уақытта заманауи технологиялармен жабдықталған сот залдары сот ісінің сапасын арттыруға ықпал етуде. Сот мәжілістері толықтай бейнежазбаға түсіріліп, заңдастырылған, ал оны ешкім өңдеп, өзгертуге құқығы жоқ. Бұл, өз кезегінде, сотқа жүгінген азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін шынайы қорғау сапасын одан әрі жақсартатыны сөзсіз.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында саяси-экономикалық және әлеуметтік дамудың негізі ретінде сот саласына ерекше назар аударды. Оның ішінде «Әділетті мемлекет» құру тұжырымдамасының алғышарты ретінде дұрыс әрі әділ шешімдер шығаратын сот жүйесін қалыптастыруға басымдық берілді.
Соңғы жылдары сот саласындағы кәсібилікке қойылатын талаптар күшейтілді. «Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы» Конституциялық Заңына, «Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы» және басқа да заңдарға еліміздің судьялар құрамын демократияландыруға бағытталған өзгерістер енгізілді. Судьялардың кәсіби қасиеттеріне қойылатын талаптарды арттыру, сот төрелігін жүзеге асыру кезінде заңдылықты сақтамағаны үшін жауапкершілік, сондай-ақ судьялық әдепті нығайту бойынша шаралар қабылданды. Судья сот істерін қарау барысында заңдылықты бұзғаны, судья әдебіне қайшы әрекеттер жасағаны немесе еңбек тәртібін өрескел бұзғаны үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Тәртіптік істерді қозғау құқығы тек Жоғарғы сот төрағасы мен облыстық сот төрағасына беріледі. Яғни, заң алдында барлығы тең.
Сот жүйесі заң үстемдігінің кепілі ретінде әділдікті қамтамасыз етіп, құрметке ие болады деген сенімдемін.
Айнұр БЕРДАЛИНА,
Шымкент қаласының
қылмыстық істер жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық сотының
бас маманы.
