Бүгінде елімізде сот жүйесін жетілдіруге бағытталған көптеген шаралар жүзеге асырылып жатыр. Сотқа жүгінген азаматтардың құқықтары мен бостандығын тиімді қорғау үшін көптеген заңдар мен құқықтық құжаттар әзірленіп, түрлі жобалар мен бастамалар іске асырылды.
Сот жұмысының сапасын арттыру – мемлекетіміздің маңызды міндеттерінің бірі. Сондықтан жаңа саяси бағытты дұрыс ұстанып, жоспарлау аясын кеңейтіп, Конституция шеңберінде заңды өзгерістер енгізуіміз қажет. Мысалы, келесі жылы елімізде кассациялық сот құрылатын болады. Кассациялық соттарды құру мәселесі сот саласында ғана емес, қоғамда да кеңінен талқыланғаны белгілі.
Жаңа кассациялық соттарды енгізудің заңдық тәртібі реттеліп, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойған «Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Конституциялық заң аясында «Сот жүйесі және судьялар мәртебесі» туралы заң жаңартылды. Бұл құжатта сот төрелігінің сапасын арттыру, судьялардың кәсіби біліктілігін көтеру, сондай-ақ олардың жауапкершілігі мен тәуелсіздігін нығайтуға арналған шаралар жан-жақты қарастырылған.
Аталған реформа Қазақстанның сот жүйесін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру және азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейту мақсатында жүзеге асырылды.
Кассациялық соттарды Қазақстан Республикасының Президенті өңіраралық сот мәртебесімен құрады. Бұл соттар кассациялық сатыда сот істері мен материалдарын қарастырып, сот практикасын зерттейді, сондай-ақ төменгі сот сатыларының заңдылықты сақтауын сараптайды. Сонымен қатар, олар заңда белгіленген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Сот жүйесіндегі бұл жаңашылдық елдің құқықтық жүйесін жетілдіру мен сот төрелігінің сапасын арттыруға бағытталған маңызды қадам болып табылады. Кассациялық соттар сот төрелігі жүйесінің жоғарғы деңгейінде орналасып, төменгі сатыдағы соттардың қабылдаған шешімдерінің заңдылығы мен негізділігін тексеруге жауапты болады.
Бұл институттың дамуын бірнеше негізгі кезеңдерге бөлуге болады. Кассациялық соттарды құрудың мақсаты мен маңызы сот жүйесін цифрландыру және халықтың соттарға деген сенімін арттыру болып табылады, сондықтан заманауи технологиялар мен инновациялық әдістер енгізілуде. Олардың ішінде кассациялық сот өндірісінде электрондық құжат айналымы мен онлайн-процестер белсенді түрде пайдаланылады.
Кассациялық соттың дамуы, біріншіден, сот тәжірибесінің бірізділігін қамтамасыз етуге, екіншіден, құқықтық дауларды шешуде әділдік пен бейтараптықты нығайтуға, сондай-ақ құқық қорғау органдары мен азаматтардың құқықтарын тиімді қорғауға бағытталған.
Жаңа кассациялық соттардың құрылуы сот әділдігін қамтамасыз ету және құқықтық дауларды қараудағы қателіктерді жоюға бағытталған. Кассациялық сот шешімдердің заңдылығын тексеріп, құқық қолдану тәжірибесін жетілдіруге ықпал етеді.
Кассациялық соттар Жоғарғы Соттың тікелей қарауын азайтып, оның стратегиялық міндеттеріне назар аударуға мүмкіндік береді. Бұл сот жүйесінің жүктемесін жеңілдетіп, шешім қабылдау уақытын қысқартады.
Кассациялық соттардың құрылуы құқық қорғаудың жаңа деңгейін білдіреді, яғни азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың қосымша тетігін ұсынады. Төменгі сатыдағы соттардың шешімдеріне күмәнданған азаматтар Жоғарғы Сотқа жүгінбей-ақ, кассациялық деңгейде өз құқықтарын қорғай алады.
Сот жүйесінде кассациялық соттардың пайда болуы азаматтық және қылмыстық істерді қараудағы әділдікті қамтамасыз етеді. Мұндай реформа сот жүйесіне деген сенімді арттырып, сот тәжірибесін жетілдіруге мүмкіндік береді.
Сайып келгенде, бұл реформа елдің құқықтық дамуы мен демократиялық принциптерді нығайтудағы маңызды қадамдардың бірі болып табылады. Сондықтан сот жүйесіндегі оң өзгерістер жалғасып, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың тиімділігін арттыруға ықпал етеді деген сенім бар.
Алтынай ҚҰЛТАСОВА,
Шымкент қаласының
азаматтық істер жөніндегі
ауданаралық сотының судьясы.
