Әділ шешім шығару – әрбір судьяның қасиетті парызы. Судья болу үлкен жауапкершілікті талап ететін қиын жұмыс, әрі ол кез келген адамның қолынан келе бермейді. Судья болу үшін заңды жақсы білу жеткіліксіз; бұл жұмысқа парасаттылық, көрегендік, даналық және мол тәжірибе қажет.
«Бидің жолы – ақ, судың жолы – сара» деген сөздер бұрынғы билердің қоғамдағы мәртебесінің жоғары болғанын көрсетеді. Бүгінгі судьялар да сол билердің ісін жалғастырушылар ретінде танылып, тәуелсіз Қазақстанда дауларды әділ шешу миссиясын атқарып келеді. Олардың қоғамдағы беделі де осы маңызды міндеттерге байланысты жоғары.
Өмірде ауылда, ел арасында немесе отбасы ішінде дау-жанжалдар мен түсініспеушіліктер туындауы мүмкін. Мұндай жағдайда заңды білетін, әділ билер дауды шешіп, әділ төрелік жасайды. Би істі қараған кезде екі тарапты да тыңдап, іс құжаттарын зерделеп, қолданыстағы заң нормаларына сүйене отырып заңды әрі негізді шешім шығарады. Бұл – қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан дәстүрлі құқықтық тәртіп. Егер шешім әділ болса, тараптар оны қабылдап, ризашылық білдіреді.
Қазақ қоғамында билер мен қазылар дау-жанжалды шешуде маңызды рөл атқарған. Би – бір мезгілде сот, прокурор, тергеуші және қорғаушы рөлін атқарған тұлға.
Судья алдына келген әрбір адам әділдік іздеп келеді және төрелік етуші орнында адам жанайқайын түсінетін, тыңдай білетін, парасатты, білімді, мейірімді тұлғаны көргісі келеді. Азаматтардың сотқа және судьяның шығарған шешіміне деген сенімі мен үміті дәл осы алғашқы әсерлерден қалыптасады. Сондықтан судья әрдайым сыпайы, ұстамды болып, заңды қолдануда даналық танытуы заман талабына сай екенін түсінуі қажет.
Ата Заңымызда судьяның сот төрелігін жүзеге асыру барысында тәуелсіз болып, тек Конституция мен заңға ғана бағынуы қажет екені, сондай-ақ судьялардың өкілеттігі тек заңда белгіленген негіздер бойынша ғана тоқтатылуы немесе тоқтатыла алатыны нақты көрсетілген. Шын мәнінде, сот төрелігін іске асыратын және сот алдына келген әрбір адамның тағдырына әділ үкім шығаратын адамдардың білімді болуы аса маңызды.
Судьялардың қызметі үнемі халықтың назарында болғандықтан, олардың жүріс-тұрысы, жоғары моральдық-әдеп талаптарына сәйкес іс-әрекеттері ел мен қоғам алдындағы ерекше жауапкершілікті толық түсінетіндігін көрсетеді. Бұл судьялардың қоғамдағы беделінің жоғары екенінің дәлелі.
Судьялар әрдайым өз анттарына берік болып, кез келген қоғамдық қызметте немесе тұрмыстық жағдайларда әдептілік нормаларын қатаң сақтауы тиіс, әрі судья лауазымының жоғары мәртебесіне лайық болып қалуы қажет.
Судьялар үнемі көпшіліктің назарында болғандықтан, қоғам олардың моральдық бейнесіне қатаң талаптар қояды. Заңын құрметтейтін, сотына сенім артатын қоғам – ең дамыған қоғам. Сондықтан, биліктің үшінші тармағы – сот жүйесі қоғамның сенімін ақтауы тиіс.
Ата-бабаларымыз «Елге – бай емес, би құт», «Әділ бидің елін дау араламайды» деп бекер айтпаған. Өткен ғасырдың ұғымымен айтсақ, қазіргі судья – кешегі бидің заманауи үлгісі. Судьялардың тәуелсіз Қазақстанның дамуындағы рөлі мен маңызы өте зор, сондықтан халық алдындағы сот билігінің беделін көтеріп, қоғамның сот жүйесіне деген сенімін арттыру және сот қызметінің сапасын жақсарту барлығымыздың ортақ міндетіміз.
C.САКОВА,
Шымкент қаласы
азаматтық істер жөніндегі
ауданаралық соттың судьясы.
