30 тамыз – еліміздің Ата Заңы қабылданған күн. Бұл құжат мемлекеттік құрылымның құқықтық негізін қалыптастырып, қоғам мен мемлекеттің дамуының негізгі принциптерін бекітеді. Конституция қабылданғаннан бері оған бірнеше рет өзгерістер енгізілсе де, оның негізі сақталды.
Бұл мереке халықтың елін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде құруға деген ұмтылысын бейнелейді. Конституцияның бірінші бабында Қазақстан азаматтарына нәсіліне, ұлтына, жынысына, тіліне, дініне және сеніміне қарамастан тең құқықтар мен бостандықтар берілетіні айтылған.
Конституция 1995 жылы 30 тамызда өткен жалпыхалықтық референдумда қабылданды. Сол күннен бері, яғни соңғы 30 жылға жуық уақыт ішінде, құжатқа 1998, 2007, 2011, 2017, 2019 және 2022 жылдары бірнеше түзетулер енгізілді. Мысалы, 1998 жылы президенттік жас шектеуі алынып тасталды және өкілеттік мерзімі ұзартылды. 2007 жылы президенттік мерзім қайта қысқартылып, «Тұңғыш Президент» ұғымы енгізілді, бұл белгілі бір тұлғаға екі реттен артық сайлану шектеуін алып тастады.
Қазақстанның Конституциясына енгізілген өзгерістер билікті монополиясыздандыруға және мемлекеттік басқарудың жаңа теңгерімді моделін құруға бағытталған. Бұл түзетулер қоғамның кең қолдауына ие болды, олардың маңыздылығын растайды.
Дамыған демократиялық мемлекеттерде азаматтардың құқықтары мен бостандықтары Ата Заңмен қорғалады. Конституцияда бекітілген заңдар күнделікті өмірде адамдардың құқықтарын қорғау үшін қолданылады. Конституция халықтың мүддесіне қызмет етіп, олардың тірегіне айналады. Адамның құқықтарын қорғау сот және әкімшілік тәсілдермен қамтамасыз етіледі.
Бүгінде еліміз тек өзінің тарихи бірегейлігін ғана емес, қазіргі заманғы әлемдік үдерістерді көрсететін Ата заңымен мақтана алады. Халық билігі, теңдік, бірлік пен заң үстемдігі қағидаттары – елдің ұзақ мерзімді даму бағытын анықтайтын мызғымас құндылықтар.
Мемлекет пен қоғам арасындағы өзара құрмет пен сенімге негізделген жаңа саяси мәдениет қалыптасуда. Маңызды шешімдер енді азаматтардың қатысуымен ашық түрде қабылданады. Елімізде жүргізілген конституциялық реформалар қоғамды демократияландыру, халық билігінің негіздерін одан әрі нығайту, Парламенттің рөлін күшейту, Үкіметтің дербестігін арттыру жөніндегі негізгі қоғам сұраныстарын ескерді.
Қазақстанда сот төрелігін тек соттар жүзеге асырады, және соттардың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді. Судьялар тәуелсіз болып табылады және тек Конституция мен заңға бағынады. Конституцияның 79-бабында судьяларды тұтқындау немесе жауапкершілікке тарту үшін Жоғарғы Сот Кеңесінің қорытындысы немесе Президенттің келісімі талап етілетіні көрсетілген.
Конституцияда азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға,сөз бостандығына, жиналыстар мен бірлестіктерге кепілдік беруге, сондай-ақ сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз етуге арналған тетіктер енгізілді. Адам құқықтарын қорғауға және азаматтық қоғамның дамуына жағдай жасауға ерекше көңіл бөлінді.
Конституциялық реформалар демократиялық институттарды нығайтуға және еркін саяси бәсекелестікке жағдай жасауға бағытталған.Мемлекеттік басқарудың неғұрлым ашық және есеп беретін жүйесін қалыптастыру үшін алғышарттар жасай отыра,саяси процеске белсенді қатыса алатын және өз құқықтарын қорғай алатын азаматтық қоғамның дамуына ықпал етеді.
Қоғамның дамуына және халықтың бірлігіне жол ашқан Ата Заң еліміздің тұрақты дамуының кепілі болып табылады. Қазақстан халықаралық аренада лайықты орын алып, биік жетістіктерге жетті. Еліміздің тұрақты және гүлденген қоғам құру бағытында белсенді дамуы – осынау кезең-кезеңмен жүзеге асырылып келе жатқан эволюциялық үдерістің нәтижесі.
Әрбір қазақстандық Конституцияның мемлекет пен қоғам үшін ғана емес, өзінің және отбасының өмірінде де маңызды екенін түсінеді.
Б.КАИПОВ,
Шымкент гарнизоны әскери сотының судьясы.
