Ата заңымыз – ел Конституциясына биыл 29 жыл. Түбірі терең тарихымыз бен жарқын болашағымыздың алтын арқауы, тәуелсіздігіміздің төлқұжаты болған Ата заңымыз 1995 жылы демократиялық зайырлы елдің заңы болып қабылданды. Елдің амандығы мен іргеміздің бүтіндігін бекемдеп, айнымас айбынымызға айналды.
Бірнеше рет өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, кемелдене түскен Конституциямыз біз көксеген жаңа Қазақстанның даму бағдарын айқындап берді.
Ия, біз үшін Ата заң – қазақ елінің әлемдік өркениетке қарай қарыштай қадам басуының алғы шартын жасап берген жасампаз құжат. Сондықтан да Конституция күні біз үшін қастерлі де қасиетті күн.
Жаңа Конституция жас мемлекеттің іргесін нығайтуға, жаңа жүйенің орнығуына, еліміздің әлемдік саясат сахнасында қанат жаюына жол ашты. 1998 және 2007 жылдары Конституцияға елеулі өзгерістер енгізілген болатын. Жаңа Қазақстанды құру жолындағы ауқымды саяси жаңғыртулар Конституциялық реформасыз мүмкін болмайтын еді. Әрі қарайғы реформалар, халық күткен өзгерістер осы Конституциялық реформадан бастау алатынын баршамыз жақсы түсіндік.
Ата заңға енгізілген түзетулердің бір бөлігі суперпрезиденттік модельден президенттік республикаға түпкілікті көшуді қамтамасыз етеді. Түзетулердің тағы бір бөлігі бірқатар билік өкілеттіктерін қайта бөлуге бағытталды. Сондай-ақ халық сайлайтын Парламенттің рөлін күшейту, елді басқару ісіне қарапайым халықтың қатысу мүмкіндігін кеңейту көзделді және, әрине, азаматтардың құқықтарын қорғау тәсілдерін жетілдіруге, күшейте түсуге бағытталды.
Бұл өзгерістердің бәрі азаматтарға тең жағдай жасау идеясына негізделген.
Конституция – ел тәуелсіздігінің, мемлекеттігінің негізгі тірегі және саяси-құқықтық төлқұжаты. Ата Заңымыз бірнеше бөлімдерден құралған, оның ІІ бөлімі адам және азамат тақырыбына арналып, онда еліміздің әр азаматының құқықтары мен міндеттері түсіндірілген. Ата Заңымыз азаматтарға құқықтар мен бостандықтар белгілеумен қатар, бірқатар міндеттер жүктейді. Ең алдымен, Қазақстан азаматы Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге мiндеттi.
Ширек ғасырда Ата заң 5 рет өзгертілді. 1998 жылы бас құжатта 19 бап өзгерді. 2007 жылы 30 түзету енгізілді. 2011 жылы тек 1 бап өзгертілді. 2017 жылы Ата заңдағы 19 бапқа 26 өзгерту енгізілді. Ал, 2019 жылы 1 ғана бап өзгеріске ұшырады.
Конституцияны өзгертуге қатысты екінші жалпыхалықтық референдум 2022-жылы өтті. Ауқымды реформаның басты қағидаты – Күшті президент, ықпалды парламент және есеп беретін үкімет. Ата заңның 33 бабына 56 түзету енгізілді. 2 бөлімнің атауы өзгерді. Президенттің өкілеттігі қысқарып, Парламент пен мәслихаттардың рөлі күшейді. 2023 жылдың қаңтарында Конституциялық сот құрылды. Азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау тетіктері нығайды.
Ата заңға енгізілген өзгерістер осыған дейін Парламент қабырғасында мақұлданып келсе, бас құжатты халықпен кеңесіп қабылдау – Қазақстанның әуелі демократияға деген ұмтылысы еді. Көптеген өзгерістер болды. Соның бірі – «Халық үніне құлақ астаны мемлекет» тұжырымдамасы жүзеге аса бастады.
Жасампаздықтың қайталанбас жарғысы болған Конституция біздің барша жарқын істеріміздің қайнар бастауына айналды. Осы Ата заңымыз қабылданған сәттен бастап, тәуелсіздік туын желбіретіп, дербес, егеменді елдердің қатарына қосылып, алға қарай дамуымыздың жаңа сатысына көштік. Тұғыры берік, туы биік мемлекеттігімізді орнатып, тәуелсіздігімізді паш еттік. Конституция біздің еліміздің бірлігінің, тұтастығының белгісі іспеттес болды.
Қоғамның өркендеуіне қарқынды үлес қосып, Қазақстан халқының бірлігіне жол бастаған Ата Заңда бекітілген республикамыздың тұғырлы қағидаттары бүгінде өзінің өміршеңдігін дәлелдеді. Қазақстан халықаралық қоғамдастықта лайықты орын алып, биік белеске көтерілгені осының айғағы. Әрбір қазақстандық келешекке керуен тартқан мемлекетіміздің тұрақты дамуының кепілі Конституцияның мемлекет пен қоғам үшін ғана емес, өзінің жеке басы мен отбасы үшін де маңыздылығын терең сезінеді.
Айгүл ЕЛЮБАЕВА,
Шымкент қаласының
азаматтық iстер жөніндегі
ауданаралық сотының судьясы.
